TERDAPAT sebahagian manusia yang sedang menghancurkan sumber semula jadi alam sekitar. Walaupun banyak perkara yang memberi manfaat untuk mata pencarian dan memberikan hasil yang lumayan kepada negara, namun ia boleh menjadi suatu jenayah jika tidak dikawal apalagi dibendung dengan sebaiknya. Jenayah alam sekitar diiktiraf secara meluas sebagai antara bentuk operasi jenayah rentas negara yang paling menguntungkan. Nilai monetarinya pada 2016 dianggarkan antara 91 hingga 259 bilion dolar AS setiap tahun, yang diiktiraf sebagai jenayah keempat terbesar di dunia selepas dadah, pemalsuan dan pemerdagangan manusia.
Menurut laporan Integration of Environmental Law-Coordination and Cooperation (Interpol-Unep), aktiviti haram yang melibatkan alam sekitar, biodiversiti atau sumber semula jadi selalunya menguntungkan dan melibatkan risiko yang agak rendah untuk penjenayah. “Sebelum ini, jenayah alam sekitar tidak dianggap sebagai keutamaan di sesetengah negara, menyebabkan kekurangan respons kerajaan yang sewajarnya.”
Bidang jenayah alam sekitar
Kajian oleh Program Alam Sekitar Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNEP), ‘State of Knowledge of Crimes with Serious Impacts on the Environment’ mendapati terdapat lima bidang jenayah alam sekitar yang paling lazim di seluruh dunia.
1. Jenayah hidupan liar
Menurut Kesatuan Antarabangsa untuk Pemuliharaan Alam Semula Jadi dan Sumber Asli (IUCN), jenayah hidupan liar amat berterusan di Afrika, Asia dan Amerika Latin, di mana semua spesies – mamalia, burung, reptilia, amfibia, serangga dan tumbuhan – terjejas oleh pemerdagangan ini.
2. Pembalakan haram
Persekutuan Pertubuhan Penyelidikan Hutan Antarabangsa melaporkan bahawa pembalakan haram telah menjejaskan semua benua di dunia dan meluas di semua kawasan hutan tropika seperti China, India dan Vietnam – tiga pengimport utama produk kayu tropika yang sah dan haram.
3. Penangkapan ikan secara haram
Laporan 2013 oleh Agensi Kesihatan Awam untuk Kesihatan menunjukkan bahawa penangkapan ikan secara haram, tidak dilaporkan dan tidak dikawal (IUU) di seluruh dunia berlaku dalam zon ekonomi eksklusif negara dan di perairan antarabangsa.
4. Jenayah pencemaran
Pembuangan sisa haram dan perdagangan sisa telah mengakibatkan pencemaran global terhadap sistem udara, tanah dan air (termasuk sungai dan sistem sungai) mengancam ekosistem tempatan dan menanam tanaman. Perdagangan sisa terutamanya berasal dari negara maju dengan Kesatuan Eropah (EU), Amerika Syarikat, Jepun dan Australia lazimnya dikenal pasti sebagai sumber utama penghantaran sisa haram.
Benua utama untuk trafik haram dalam sisa ialah Afrika (Ivory Coast, Ghana, Guinea, Nigeria, Sierra Leone, Tanzania, Togo, Benin dan Senegal) dan Asia (China, Hong Kong, Indonesia, India, Malaysia, Pakistan dan Vietnam). Turut termasuk dalam kategori ini ialah pengeluaran dan penggunaan haram klorofluorokarbon (CFC), hidroklorofluorokarbon (HCFC) dan bahan pemusnah ozon yang lain. Bahan-bahan ini menjejaskan sistem habitat haiwan, mewujudkan kelemahan kepada penyakit berjangkit dan mengurangkan produktiviti dalam tumbuhan dan fitoplankton (organisma seperti tumbuhan).
5. Perlombongan haram
Perlombongan haram berleluasa di Afrika, Amerika Latin dan sebahagian Asia, di mana ia semakin menjadi isu yang membimbangkan orang ramai. Ia mempunyai kesan alam sekitar yang teruk, terutamanya pencemaran merkuri akibat daripada perlombongan emas kecil-kecilan (artisanal), kemusnahan flora dan fauna semula jadi, pencemaran, kemerosotan landskap dan bahaya sinaran.
Jurang utama
Kajian tersebut telah mengenal pasti beberapa jurang utama dalam tindak balas terhadap jenayah alam sekitar. Antara yang dikenal pasti ialah kekurangan data, pengetahuan dan kesedaran, kekurangan penggunaan undang-undang yang terhad, kekurangan kehendak dan tadbir urus institusi, kekurangan kapasiti dalam rantaian penguatkuasaan, kekurangan kerjasama nasional dan antarabangsa, pertukaran maklumat antara pihak berkuasa dan kekurangan penglibatan dengan swasta serta komuniti tempatan.
Untuk mengisi jurang ini, masyarakat perlu memperkenalkan semula program mengenai jenayah alam sekitar, memulakan tindakan bersepadu dan bertukar maklumat, mengiktiraf dan menangani jenayah alam sekitar sebagai ancaman serius kepada keamanan dan pembangunan mampan, serta mengukuhkan kedaulatan undang-undang di semua peringkat mengenai alam sekitar.
Oleh itu, UNEP membantu negara-negara dalam membangunkan rangka kerja undang-undang yang kukuh mengenai jenayah alam sekitar dengan membangunkan panduan penguatkuasaan untuk membantu pihak berkuasa negara mematuhi undang-undang alam sekitar. UNEP juga berfungsi untuk membina kapasiti semua pelaku penguatkuasaan alam sekitar seperti polis, pendakwa raya dan kastam.
Berikutan itu, pada tahun lalu, UNEP telah bekerjasama dengan Persatuan Pendakwa Afrika untuk mencipta manual latihan dan kurikulum mengenai pendakwaan jenayah alam sekitar dan untuk membantu negara menyepadukan pendidikan jenayah alam sekitar ke dalam kurikulum latihan polis dan pendakwa, bagi meningkatkan keupayaan mereka menyiasat dan mendakwa kes.
Penjenayah alam sekitar dibawa ke muka pengadilan
Penyelidik menggunakan teknologi data sumber terbuka yang membantu mengesan jenayah perang di Syria, untuk mendokumentasikan jenayah alam sekitar seperti di Yaman dan Iraq. Walaupun mudah untuk melihat kesan konflik dan rasuah terhadap alam sekitar di Timur Tengah, tetapi sukar untuk menanganinya. Perjalanan panjang jenayah terhadap alam semula jadi di rantau ini termasuk insiden seperti pencemaran udara daripada kilang penapisan minyak di utara Syria, pemusnahan pertanian dan pemburuan hidupan liar yang jarang ditemui di Yaman dan syarikat tempatan mengepam sisa terus ke laluan air di Iraq.
Selalunya tidak jelas bagaimana untuk merekodkan jenayah alam sekitar ini, apatah lagi menghukum mereka yang bertanggungjawab. Tetapi baru-baru ini, maklumat Open-Source Intelligence (OSINT) yang tersedia secara percuma daripada platform media sosial seperti Facebook dan Instagram, kepada imejan satelit dan pemetaan satelit yang boleh diakses secara umum oleh Google Earth telah digunakan untuk menemukan penyelesaian kepada isu ini. Kaedah untuk mengumpul maklumat mengenai jenayah alam sekitar telah berkembang hasil penyelidikan tentang kesan konflik terhadap alam sekitar, jelas penyelidik Wim Zwijnenburg daripada organisasi hak asasi manusia Belanda. Sebagai contohnya, kajian ini membantu membimbing pembinaan semula pascaperang dan usaha kemanusiaan.
Sumber maklumat
Zwijnenburg berkata, beliau percaya penyelidikan jenis ini mengenai penggunaan maklumat sumber terbuka hadir daripada keperluan. "Salah satu masalah yang kami hadapi ialah mendapatkan data yang boleh dipercayai untuk membantu menilai jenis kerosakan alam sekitar jangka panjang atau akut yang boleh timbul daripada peperangan. Namun, media sosial dan imejan satelit yang tersedia secara percuma membantu kami membina gambaran yang lebih jelas." Zwijnenburg telah menerbitkan beberapa laporan yang disusun menggunakan data sumber terbuka di laman web yang dikendalikan oleh Bellingcat, kumpulan yang telah menjadi tajuk utama dan mungkin terkenal kerana menggunakan maklumat sumber terbuka untukmenyiasat peristiwa besar seperti jatuhnya penerbangan Malaysia MH17 di udara Ukraine dan serangan senjata bahan kimia di Syria.
Laporan Zwijnenburg turut memberi tumpuan kepada isu-isu seperti pencemaran di laluan air Shatt al-Arab di selatan Iraq, tumpahan minyak Iran, kerosakan perang terhadap ladang kurma Yaman dan pencemaran udara serta tanah dari kilang penapisan minyak sementara di utara Syria. “Memang benar bahawa beberapa maklumat sudah diketahui, khususnya dalam negara. Tetapi dalam banyak kes tidak ada dokumentasi sistematik sebelum ini, memandangkan
pegawainya tidak mempunyai kemahuan atau keupayaan untuk berbuat demikian,” kata Zwijnenburg.
Kesan alam sekitar yang ketara
“Ia juga sering menjadi kes jangka panjang,” tambah Pengarah penyelidikan dan dasar di Balai Cerap Konflik dan Alam Sekitar CEOBS, Doug Ware, yang berpangkalan di Yorkshire, United Kingdom. Menggunakan set data satelit daripada organisasi seperti Planet Labs dan Google Earth, sesiapa pun boleh mendapatkan cerapan tentang sesuatu yang mungkin sangat lambat untuk bergerak atau berubah, tetapi mempunyai kesan yang ketara seperti kerugian dalam pertanian di Yaman.
"Apabila kami ingin berpindah ke kawasan yang lebih kecil, media sosial tempatan juga membantu menentukan keadaan di lapangan. Jika boleh, penyelidikan sentiasa disokong oleh saksi di tempat kejadian," tambah Ware. Dalam pada itu, Zwijnenburg menekankan bahawa kaedah ini pastinya juga boleh digunakan untuk jenayah alam sekitar yang tidak berkaitan dengan konflik. "Terdapat banyak data yang boleh membantu kami memahami dengan lebih baik kerosakan alam sekitar yang disebabkan oleh pelbagai aktiviti manusia.”
‘Harimau mati’ di Facebook
Di Yaman sebagai contoh, kumpulan alam sekitar tempatan Green Dream telah mendokumentasikan pemburuan haiwan tempatan yang jarang ditemui dengan menyiarkan gambar yang disiarkan pemburu haram tentang diri mereka dengan harimau mati di Facebook. “Data satelit juga telah digunakan untuk menyiasat pemburuan haram atau serangan hutan,” jelas peguam yang berpangkalan di Belanda Pauline Verheij, pakar jenayah hidupan liar dan hutan yang telah melakukan kerja ini melalui inisiatifnya sendiri yang dipanggil EcoJust.
Verheg menandakan dengan jelas bahagian lautan atau hutan yang terlarang, dan datasatelit secara jelas membantu menunjukkan pencerobohan oleh bot nelayan atau penebangan hutan secara haram. Beliau juga menggunakan media sosial semasa memulakan kerja kes terhadap pemburu haram hidupan liar di Vietnam untuk Suruhanjaya Keadilan Hidupan Liar, sebuah organisasi penyiasatan.
Jalan ke mahkamah?
Tetapi persoalannya, bolehkah mana-mana bukti ini digunakan untuk membawa orang yang terlibat ini ke mahkamah? "Jawapan ringkasnya ialah ya," Verheg menegaskan, sambil menambah bahawa ia benar-benar bergantung pada bidang kuasa, warganegara atau NGO yang mungkin mencari bukti jenayah ini. Menurutnya lagi, kemudian ia perlu mencari pendakwa tempatan atau agensi penguatkuasaan undang-undang yang berminat untuk memperjuangkannya dan itulah bahagian yang mengecewakan, kata Verheg.
"Banyak jenayah ini dilakukan di negara yang lemah tadbir urus, kurang minat atau rasuah. Di sesetengah tempat, pegawai kerajaan mengaut banyak wang untuk memudahkan jenayah ini." Selain itu, jenayah alam sekitar selalunya tidak menjadi keutamaan untuk ditangani dan disiasat. Sebagai contoh di Iraq, ISIS telah membakar telaga minyak tempatan menyebabkan kerosakan alam sekitar yang ketara. “Ada yang telah dibicarakan di mahkamah Iraq, tetapi mereka tidak didakwa dengan jenayah alam sekitar,” kata Ware.
Atriza Umar
Pegawai Penyiaran dan Komunikasi
Pertubuhan IKRAM Malaysia
